شاید سرطان از آن بیماری‌هایی باشد که حتی شنیدن نامشان هم برایمان سنگین است؛ اما درصورت تشخیص به‌موقع و پیگیری درست، درمان آن دور از دسترس نخواهد بود. سرطان چیست؟ چطور به وجود می‌آید و چه روش‌هایی برای درمان سرطان وجود دارند؟ با ما همراه باشید تا درباره این موضوع صحبت کنیم.
سرطان چیست؟
سرطان یا کنسر (Cancer) نوعی بیماری است که بر اثر رشد و تکثیر افسارگسیخته بعضی سلول‌های بدن به وجود می‌آید. به عبارتی سرطان بیماری سلول‌ها است. به‌طور معمول سلول‌های بدن به‌طور کنترل‌شده رشد و تکثیر پیدا می‌کنند، ولی زمانی که زندگی و مرگ سلول‌ها از حالت تعادل خارج شود، سرطان ممکن است مجالی برای بروز پیدا کند؛ یعنی زمانی که سلول‌های بدن به ساخت سلول‌های جدید ادامه می‌دهند اما سلول‌های قدیمی یا غیرطبیعی در زمانی که باید نمی‌میرند.
این سلول‌های غیرطبیعی می‌توانند توده‌ای به نام تومور تشکیل دهند که می‌تواند سرطانی یا غیرسرطانی باشد. یکی از ویژگی بارز سرطان، تومور و رشد خارج از کنترل سلول‌ها است که قابلیت سرایت به سایر قسمت‌های بدن را هم دارند. سرطان بیش از ۱۰۰ نوع زیرشاخه دارد و قادر است تقریباً هر بخشی از بدن انسان را درگیر کند.
انواع سرطان
پزشک‌ها سرطان را براساس محل شروع شدن آن در بدن دسته‌بندی می‌کنند. سرطان انواع زیادی دارد، ولی چهار نوع اصلی آن عبارتند از:
- کارسینوم (Carcinomas): این نوع سرطان از پوست یا بافت‌هایی شروع می‌شود که روی اندام‌های داخلی یا غدد را می‌پوشانند. کارسینوم شایع‌ترین نوع سرطان است و معمولاً به شکل‌گیری تومور جامد منجر می‌شود. سرطان پروستات، سرطان سینه، سرطان ریه و سرطان روده بزرگ همگی کارسینوم هستند.
- سارکوم (Sarcomas): سارکوم سرطانی است که ابتدا در بافت‌هایی شکل می‌گیرد که وظیفه پشتیبانی یا حفاظت از بافت‌های دیگر بدن را بر عهده دارند و اصطلاحاً بافت پیوندی یا همبندی نامیده می‌شوند. سرطان سارکوم می‌تواند چربی، عضله، اعصاب، تاندون، مفصل، رگ خونی، رگ لنفاوی، غضروف یا استخوان را درگیر کند.
- لوسمی یا لوکمی (Leukemias): لوسمی همان سرطان خون است. این بیماری زمانی به وجود می‌آید که سلول‌های خون، ازجمله: گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز یا پلاکت‌ها، آسیبی جدی ببینند که درنتیجه آن، رشدشان از کنترل خارج شود. لوسمی به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شود: لوسمی لنفوسیتی حاد، لوسمی لنفوسیتی مزمن، لوسمی میلوئیدی حاد و لوسمی میلوئیدی مزمن.
- لنفوم (Lymphomas): سرطان لنفوم یا سرطان غدد لنفاوی، همان‌طور که از نامش پیدا است، ابتدا دستگاه لنفاوی بدن را درگیر می‌کند. دستگاه لنفاوی شبکه‌ای از عروق و غدد است که در حفظ ایمنی بدن و مبارزه با عوامل خارجی، نقشی حیاتی بازی می‌کند. سرطان لنفوم دو نوع اصلی دارد: لنفوم هوچکین و لنفوم غیر هوچکین.
سرطان چگونه شروع می شود؟
سرطان اساساً بر اثر اختلال ژنتیکی به وجود می‌آید؛ به‌ویژه اختلال در ژن‌هایی که چگونگی تقسیم و تکثیر سلول‌های بدن را تعیین می‌کنند. بدن انسان از هزار‌ها میلیارد سلول تشکیل شده است. به‌طور طبیعی این سلول‌ها در حین رشد، با فرآیندِ تقسیمِ سلولی تکثیر می‌شوند تا پاسخگوی نیاز بدن به سلول‌های تازه باشند.
به این شکل با ازبین‌رفتن سلول‌های قدیمی بر اثر آسیب‌دیدگی یا پایان یافتن عمر آن‌ها، سلول‌های جدیدی هستند که جای آن‌ها را بگیرند. اما گاهی بر اثر تغییرات ژنتیکی، این فرآیند دچار مشکل می‌شود و سرعت و میزان تکثیر سلول‌ها بیش‌ازحد بالا می‌رود. ادامه این وضعیت ممکن است منجر به شکل‌گیری تومور شود؛ یعنی توده‌ای از بافت سلولی که به شکل غیرطبیعی رشد کرده است. اینجا است که پای بحث تومور سرطانی و غیرسرطانی به میان می‌آید.
تفاوت تومور با سرطان
باآنکه بسیاری از مردم به‌اشتباه تومور را همان سرطان می‌دانند، اما داشتن تومور لزوماً به معنای ابتلا به سرطان نیست؛ ضمن آنکه در بعضی سرطان‌ها شاهد شکل‌گیری تومور نیستیم.
تومور‌ها را می‌توانیم به دو نوع مختلف تقسیم کنیم:
- خوش‌خیم یا غیر سرطانی
- بدخیم یا سرطانی
تومور‌های خوش‌خیم امکان رشد و بزرگ‌تر شدن را دارند، اما معمولاً بخش‌های دیگر بدن را درگیر نمی‌کنند و در بدن گسترش نمی‌یابند. درآن‌سو تومور‌های بدخیم یا همان تومور‌های سرطانی این توانایی را دارند که بافت‌های مجاور را هم درگیر کنند یا مورد تهاجم قرار بدهند و به سایر بخش‌های بدن گسترش پیدا کنند. فرآیند گسترش سلول‌های سرطانی و انتشار تومور‌ها به نقاط دیگر بدن متاستاز نام دارد.
درهمین‌راستا سرطانی که از محل اولیه خود به قسمت‌های دیگر بدن گسترس یافته، سرطان متاستاتیک نامیده می‌شود. البته در نام‌گذاری سرطان متاستاتیک هم محل اولیه شکل‌گیری آن برای ما مهم است. مثلاً سرطان سینه‌ای که تومور متاستاتیک در ریه به وجود بیاورد، سرطان سینه متاستاتیک است؛ نه سرطان ریه.
البته تومور‌های خوش‌خیم هم باآنکه معمولاً به سرطان منجر نمی‌شوند، همیشه بی‌خطر نیستند و بسته به اندازه و محل قرارگیریشان ممکن است حتی زندگی فرد را تهدید کنند. مثلاً تومور‌ها می‌توانند باعث فشار به اعصاب و احساس درد دائمی شوند یا تومور‌های مغزی ممکن است بسیار خطرناک و مرگبار باشند.
بدیهی است که دراین‌صورت باید آن‌ها را با عمل جراحی از بدن خارج کرد. خوشبختانه معمولاً بعد از حذف و برداشته شدن تومور‌های خوش‌خیم شاهد شکل‌گیری دوباره آن‌ها نخواهیم بود.
انواع ژن هایی که باعث سرطان می شوند
تغییرات ژنی که زمینه‌ساز بروز سرطان می‌شوند، اغلب روی یکی از این سه ژن اثر می‌گذارند: پروتوانکوژن‌ها، ژن‌های سرکوبگر تومور و ژن‌های ترمیم DNA. از این تغییرات بعضا با عنوان «محرک‌های» سرطان یاد می‌شود.
پروتوانکوژن‌ها در رشد و تقسیم طبیعی سلول نقش دارند، اما بروز اختلال در آن‌ها یا بیش‌فعال شدنشان می‌تواند آن‌ها را به ژن‌های ایجاد‌کننده سرطان یا ژن‌های تومورزا تبدیل کند که اصطلاحاً انکوژن نامیده می‌شوند. انکوژن‌ها به سلول‌هایی که دیگر نیازی به آن‌ها نیست، اجازه می‌دهند تا به رشدشان ادامه دهند.
ژن‌های سرکوبگر تومور هم در کم‌وکیف تقسیم سلول‌ها تأثیرگذار هستند و تغییر کردن آن‌ها ممکن است تقسیم کنترل‌نشده به‌همراه داشته باشد. سومین مورد یعنی ژن‌های ترمیم DNA توانایی رفع عیب‌های دی‌ان‌ای‌های آسیب‌دیده را دارند، ولی بروز جهش در آن‌ها می‌تواند با عدم جلوگیری از جهش‌های ژنتیکی اضافی، نهایتاً باعث سرطانی شدن سلول‌ها شود.
نقش جهش های ژنی در سرطان
جهش ژنی یکی از اتفاقات معمول در طول رشد طبیعی سلول است، ولی سازوکار‌هایی در سلول‌ها وجود دارند تا جهش‌های اشتباه پیدا و رفع شوند. منتهی زمانی که اشتباهی از قلم بیفتد، ممکن است نتیجه بغرنجی به‌همراه داشته باشد.
جهش ژنتیکی نقشی کلیدی در بروز سرطان دارد. جهش ژنی می‌تواند باعث شود که:
- سلول سالم سریع‌تر از حد معمول رشد کند. جهش ژنتیکی می‌تواند سرعت رشد و تقسیم سلول را خیلی بالا ببرد. این جهش در سلول‌های جدید هم وجود خواهد داشت.
- متوقف کردن رشد کنترل‌نشده سلول، غیرممکن شود. سلول‌های سرطانی، برخلاف سلول‌های سالم، نمی‌دانند که چه زمانی باید رشد و تقسیم خود را متوقف کنند. این اتفاق به‌خاطر جهش و اختلال در ژن‌های سرکوبگر تومور رخ می‌دهد.
- ترمیم عیوب دی‌ان‌ای با اشتباه انجام شود. ژن‌های ترمیم دی‌ان‌ای به دنبال عیب‌ها و خطا‌های دی‌ان‌ای سلول می‌گردند تا آن را رفع کنند. جهش در ژن ترمیم‌کننده می‌تواند جلوی انجام درست این کار را بگیرد که نتیجه احتمالی آن، سرطانی شدن سلول است.
در همین راستا، در بسیاری از درمان‌های کنونی سرطان، جهش‌های ژنتیکی را هدف قرار می‌دهند تا جلوی پیشرفت بیماری را بگیرند.
چه چیزی باعث جهش ژنی می شود؟
عوامل مختلفی می‌توانند باعث جهش ژنتیکی شوند که آن‌ها را در دو دسته زیر قرار می‌دهیم:
- جهش ژنتیکی از بدو تولد: فرد ممکن است با جهشی ژنتیکی متولد شود که آن را از پدر و مادرش به ارث برده است. البته این نوع جهش، مقصر درصد کمی از سرطان‌ها است.
- جهش ژنتیکی در طول زندگی: بیشتر جهش‌های ژنتیکی، ارثی نیستند و بعد از تولد به وجود می‌آیند. پدیده‌های زیادی می‌توانند موجب جهش ژنتیکی بعد از تولد شوند؛ مانند: دخانیات، تشعشعات مضر، ویروس‌ها، مواد شیمیایی سرطان‌زا، چاقی و اضافه‌وزن، هورمون‌ها، التهاب مزمن و کم‌تحرکی و ورزش نکردن.
معمولاً جهش‌های بدو تولد و جهش‌های طول زندگی درکنارهم باعث بروز سرطان می‌شوند. مثلاً ممکن است فرد به‌طور مادرزاد و ژنتیکی نسبت به انواع خاصی از سرطان آسیب‌پذیر باشد، ولی تا زمانی که جهش دیگری به آن اضافه نشود، به‌عنوان مثال با قرار گرفتن در معرض یک ماده شیمیایی خاص، زمینه شکل‌گیری سرطان فراهم نشود.
استیج های سرطان
مرحله‌بندی یا استیجینگ سرطان (Stage) معیاری برای توصیف وضعیت بیماری است. استیج سرطان نشان می‌دهد که تومور اولیه تا چه میزانی بزرگ است و بیماری به چه اندازه‌ای در بدن گسترش یافته است.
به‌عبارتی استیج، مقدار پیشرفت سرطان را نشان می‌دهد. درآن‌سو معیار دیگری نیز داریم که درجه یا گرید (Grade) نام دارد و به ظاهر بافت‌های سرطانی می‌پردازد. به عبارتی، گرید توصیفی از شکل سلول‌های سرطانی در زیر میکروسکوپ است و دیدی از میزان بدخیمی آن‌ها به ما می‌دهد.
برای مرحله‌بندی سرطان، استاندارد‌های مختلفی وجود دارند و در انواع مختلف سرطان هم متفاوت است اما به سور کلی می‌توان این دسته بندی گفته شود (ممکن است نظر پزشک در مورد دسته‌بندی دقیق سرطان متفاوت باشد) که یکی از مرسوم‌ترین آن‌ها به این شکل است:
- مرحله صفر: سرطان هنوز در حال شکل‌گیری است، وضعیت تهاجمی ندارد و پخش نشده است (سرطان درجا)
- مرحله یک: سرطان توده‌ای کوچک را تشکیل داده، ولی به جای دیگری گسترش نیافته است (سرطان مرحله ابتدایی)
- مرحله دو: سرطان توده‌ای بزرگ ایجاد کرده، ولی گسترش نیافته است
- مرحله سه: سرطان توموری بزرگ به وجود آورده و ممکن است بافت‌های مجاور یا غدد لنفاوی را درگیر کرده باشد
- مرحله چهار: سرطان گسترش یافته و حداقل یک عضو دیگر بدن را هم درگیر کرده است (سرطان پیشرفته یا سرطان متاستاتیک)
در درجه‌بندی یا گریدینگ سرطان هم با سیستمی مشابه مورد زیر سروکار داریم:
- درجه ۱: سلول‌های سرطانی شبیه به سلول‌های سالم هستند و سرعت تکثیر غیرعادی ندارند
- درجه ۲: سلول‌های سرطانی شبیه سلول‌های عادی نیستند و سرعت تکثیرشان از آن‌ها بالاتر است
- درجه ۳: سلول‌های سرطانی ظاهری بسیار غیرطبیعی دارند و ممکن است سرعت تکثیر و گسترش خیلی بالایی داشته باشند
انجام مرحله‌بندی و درجه‌بندی سرطان، که یکی از بخش‌های بسیار مهم تشخیص و درمان سرطان است، به معاینه جسمی، آزمایش و تصویربرداری پزشکی توسط متخصص نیاز دارد.
پیشگیری از سرطان
موارد زیر، تعدادی از راه‌های پیشگیری از سرطان هستند:
- دوری از دخانیات: اگر سیگار می‌کشید، آن را ترک کنید. اگر هم نمی‌کشید که چه بهتر؛ فکرش را هم به ذهنتان راه ندهید. محققان مصرف سیگار را زمینه‌ساز چند نوع سرطان مختلف، ازجمله سرطان ریه، می‌دانند که ترک کردن آن، شانس ابتلا در آینده را کاهش خواهد داد.
- خودداری از قرارگیری زیاد در معرض نور خورشید: اشعه فرابنفش خورشید می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان پوست را افزایش بدهد. با استفاده از کرم ضدآفتاب، داشتن پوشش مناسب و قرارگیری در سایه، میزان قرار گرفتن در معرض آفتاب را مدیریت کنید.
- داشتن رژیم غذایی سالم: رژیمی سالم و غنی از میوه و سبزیجات داشته باشید. از غلات کامل و پروتئین‌های بدون چربی بهره ببرید و مصرف گوشت‌های فرآوری شده را محدود کنید.
- ورزش منظم و به‌اندازه: ورزش منظم احتمال ابتلا به این بیماری را کاهش می‌دهد. توصیه می‌شود که بیشتر روز‌های هفته را ورزش کنید و هر روز حداقل ۳۰ دقیقه برای این کار زمان بگذارید.
- حفظ وزن در محدوده مناسب: اضافه وزن و چاقی می‌تواند ضریب ریسک را بالا ببرد. سعی کنید با ترکیب تغذیه سالم و ورزش منظم، وزن خودتان را به حد مناسبی برسانید و در همان حدود نگه‌دارید.
- دوری از نوشیدنی‌های الکلی: از مصرف نوشیدنی‌های الکلی دوری کنید یا دستکم جانب اعتدال را نگه‌دارید.
- معاینات منظم برای غربالگری سرطان: از پزشک خود بخواهید که با توجه به شرایط شما و ریسک فاکتور‌هایتان، بهترین تست‌های غربالگیری سرطان را برای شما تعیین کند.
- واکسیناسیون: بعضی ویروس‌ها می‌توانند به شکل‌گیری سرطان دامن بزنند؛ مانند: هپاتیت ب که با سرطان کبد مرتبط است و اچ‌پی‌وی که احتمال دارد سرطان دهانه رحم ایجاد کند. واکسیناسیون به جلوگیری از چنین وضعیتی کمک می‌کند.
درمان سرطان
انتخاب روش درمان سرطان به عواملی مانند: نوع سرطان، میزان پیشرفت بیماری، سلامت عمومی فرد و شرایط او بستگی دارد. با مشورت با پزشک، فرد مبتلا می‌تواند بهترین روش را پیدا کند.
به‌طورکلی در درمان سرطان اهداف زیر دنبال می‌شوند:
- درمان کامل: هدف از این مورد آن است که طول عمری عادی برای فرد فراهم شود. البته بسته به شرایط فرد، شاید چنین درمانی امکان‌پذیر نباشد.
- درمان اولیه: هدف درمان اولیه، کشتن سلول‌های سرطانی و حذف اجزای سرطانی از بدن بیمار است. رایج‌ترین درمان اولیه سرطان، عمل جراحی است.
- درمان کمکی: هدف این درمان، ازبین‌بردن باقیمانده سلول‌های سرطانی است که احتمال دارد بعد از درمان اولیه باقی بمانند. با این کار، احتمال عود سرطان کاهش پیدا می‌کند. شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و هورمون‌درمانی از رایج‌ترین این درمان‌ها هستند. البته مانند درمان اولیه، از هر نوع درمان سرطان می‌شود به‌عنوان درمان کمکی استفاده کرد.
- درمان تسکینی: درمان‌های تسکینی برای کاهش عوارض و علائمِ سرطان استفاده می‌شوند. جراحی، پرتودرمانی، شیمی درمانی و هورمون درمانی همگی ممکن است برای تسکین علائم و کنترل گسترش سرطان در زمانی که درمان امکان‌پذیر نیست، به کار گرفته شوند. همچنین برای کاهش مشکلاتی مانند درد و تنگی‌نفس احتمالاً دارو تجویز خواهد شد. درمان تسکینی را می‌توان به‌طور موازی با سیر درمان‌های سرطان پیگیری کرد.
انواع درمان‌هایی که برای سرطان وجود دارند عبارتند از:
- عمل جراحی: حذف یا برداشتن سلول‌های سرطانی، تا جای ممکن.
- شیمی‌درمانی: از بین بردن سلول‌های سرطانی با دارو.
- پرتودرمانی: استفاده از پرتو‌های قوی مانند اشعه ایکس و تابش پروتون برای ازبین‌بردن سلول‌های سرطانی. این درمان می‌تواند با تابش پرتو با دستگاهی از خارج بدن انجام بگیرد یا از داخل بدن (براکی تراپی).
- پیوند مغز استخوان: این درمان با نام پیوند سلول‌های بنیادی هم شناخته می‌شود. مغز استخوان ماده‌ای در داخل استخوان‌های بدن است که گلبول‌های خونی می‌سازد. در این درمان می‌توان از سلول‌های خود فرد یا سلول‌های فرد اهداکننده استفاده کرد. پیوند مغز استخوان این امکان را به پزشک می‌دهد تا دوز دارو‌های شیمی درمانی را بالا ببرد.
- ایمونوتراپی یا ایمن‌درمانی: این درمان که بیوتراپی هم خوانده می‌شود، از خود سیستم ایمنی بدن برای مقابله با سرطان استفاده می‌کند. درواقع این روش به دستگاه ایمنی اجازه می‌دهد تا وجود سلول‌های سرطانی را تشخیص دهد و به آن‌ها حمله کند؛ کاری که در شرایط عادی، به‌دلیل آنکه سلول‌های سرطانی عامل «خارجی» محسوب نمی‌شوند، بعضا برای بدن امکان‌پذیر نیست.
- هورمون‌درمانی: بعضی از انواع سرطان، ازجمله سرطان سینه و سرطان پروستات، عملاً از هورمون‌های بدن تغذیه می‌کنند. درنتیجه، حذف این هورمون‌ها یا محدود کردن تأثیرات آن‌ها ممکن است از رشد سلول‌های سرطانی جلوگیری کند.
- درمان دارویی هدفمند: این روش درمانی روی ناهنجاری‌های سلولی خاصی تمرکز می‌کند که به سلول‌های سرطانی اجازه زنده ماندن می‌دهد.
علاوه‌بر این موارد، محققان روی درمان‌های جدید سرطان هم کار می‌کنند. تکنیک‌های طب مکمل و طب جایگزین مانند: یوگا، مدیتیشن و طب سوزنی نیز برای مبتلایان به سرطان مفید هستند. البته تأثیر هیچ‌کدام از این تکنیک‌ها روی خود سرطان ثابت نشده است، ولی در کاهش عوارض سرطان، مثل درد و خستگی، تأثیر قابل قبولی دارند. ضمنا این روش‌ها باید از نظر نداشتن تداخل و ایجاد نکردن مشکل برای بیمار، توسط پزشک بررسی شوند.
چطور از یک بیمار مبتلا به سرطان مراقبت و حمایت کنیم؟
اطلاع از مبتلا بودن به سرطان می‌تواند زندگی فرد را زیر و رو کند. هرکسی باید به روش خودش با این مسأله کنار بیاید، ولی طبیعتا این کار آسانی نیست و با کمک دیگران بسیار راحت‌تر انجام می‌شود.
برای حمایت از بیمار مبتلا به سرطان می‌توانید این کار‌ها را انجام بدهید:
- درباره سرطان تحقیق کنید. از منابع معتبر، درمورد نوع سرطان فرد مبتلا و راه‌های درمان یا مهار آن بیاموزید.
- خودتان را برای دیدن تغییرات ظاهری ناخوشایند عزیزتان، مانند ریزش مو و کاهش وزن، آماده کنید و مراقب باشید که با اشاره سهوی به آن‌ها، موجبات رنجش او را فراهم نکنید.
- با او در ارتباط باشید. روابط نزدیک با دوستان و اعضای خانواده به فرد قدرت بیشتری برای مقابله با بیماری می‌دهد. درصورت امکان، حمایت عاطفی را با حمایت‌های عملی، مانند همراهی در مراحل درمانی و کمک در انجام کار‌های خانه، همراه کنید.
- برایش گوش شنوا باشید. به ترس‌ها و امید‌های او گوش بدهید.
- اهمیت شادی و خنده را فراموش نکنید. سعی کنید هر روز لبخندی به روی لبان خسته بیمار بیاورید.
سرطان در ایران
اکنون بگذارید به وضعیت سرطان در کشورمان نگاهی بیندازیم:
عوامل سرطان زا در ایران
متأسفانه در ایران عوامل سرطان‌زا تنوع قابل توجهی دارند و ازطرفی دائماً به کمیت و گستردگی آن‌ها اضافه می‌شود. به‌طورکلی در کشور ما محیط، عادت‌ها و کیفیت مواد تولیدی، نقش پررنگی در این مسأله بازی می‌کنند.
آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین عوامل سرطان‌زا در ایران محسوب می‌شود. تعداد زیاد اتومبیل‌های فرسوده و پرمصرف را که به مصرف بیشتر سوخت و افزایش ترکیبات شیمیایی مضر آن در هوا منجر می‌شوند، می‌توان در این مسأله مؤثر دانست. البته که مازوت‌سوزی کارخانه‌ها به‌ویژه در فصول سرد را هم نباید از یاد برد.
استعمال دخانیات و مواد مخدر هم مورد دیگری است که به شیوع این بیماری در کشور دامن زده است. در این میان سیگار، قلیان و تریاک جزء اصلی‌ترین اقلامی هستند که سرطان را برای مردم ما به‌همراه می‌آورند.
با توجه به علاقه زیاد ایرانی‌ها به مصرف خوراک‌ها و تنقلات مختلف، شاید در اینجا کیفیت مواد غذایی در مقایسه با کشور‌های دیگر، نقشی بسیار پررنگ‌تر در ابتلا به سرطان بازی کند. مواد غذایی فرآوری‌شده و آکنده از ترکیبات نگهدارنده، سبزیجات و صیفی‌جات آغشته به نیترات و میوه‌های آلوده به سم‌های کشاورزی، بعضی از موارد پرخطر در این حوزه محسوب می‌شوند.
ضمنا مصرف بالای شکر و مصرف کم سبزیجات در میان بعضی از اقشار، از ریسک فاکتور‌های اصلی در تغذیه محسوب می‌شود. عادت به نوشیدن چای بسیار داغ، که در بین بعضی اقوام مانند ترکمن‌ها بسیار مرسوم است، نیز یکی از رفتار‌های خطرآفرین به شمار می‌رود که ممکن است زمینه را برای سرطان‌هایی مانند سرطان مری فراهم کند.
دراین‌میان یکی از مواردی که شاید کمتر از آن صحبت شده باشد، نقش ویروس‌ها است. در ایران بسیاری از مردم به هپاتیت ب مبتلا هستند، ولی از بیماری خود اطلاعی ندارند؛ در حالی که این بیماری می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان را بالا ببرد.
از میان عوامل سرطان‌زای دیگر در ایران می‌توانیم به استرس بالا، نداشتن ورزش منظم و کافی و قرارگیری بدون حفاظت در معرض مواد شیمیایی مختلف اشاره کنیم. همچنین بعضی کارشناسان عقیده دارند که با افزایش پیری جمعیت در کشور، حتی درصورت بدتر نشدن شرایط محیطی، طی سال‌های آینده شاهد بالا رفتن نرخ ابتلا به سرطان خواهیم بود.
درصد ابتلا سرطان در ایران
در ایران میزان ابتلا به سرطان از میانگین جهانی بالاتر است. گفته می‌شود که در کشور ما سالانه بین ۱۰۰ هزار تا ۱۵۰ هزار نفر به سرطان مبتلا می‌شوند و طبق پیش‌بینی‌ها در سال ۱۴۰۴ به نرخ ۱۶۰ مورد در هر صد هزار نفر خواهیم رسید. همچنین هرساله در حدود ۶۰ هزار نفر از هموطنان جان خود را بر اثر این بیماری از دست می‌دهند.
درحال‌حاضر کشنده‌ترین نوع سرطان در ایران، مخصوصا در بین مردان، سرطان معده است. عفونت هلیکوباکتر پیلوری، استعمال دخانیات و مصرف زیاد فست‌فود‌ها از عوامل زمینه‌ساز این نوع سرطان هستند. به‌دلیل آنکه روش غربالگری خاصی برای این سرطان وجود ندارد، توصیه می‌شود که درصورت مشاهده علائم گوارشی مشکوک، به‌ویژه از نوع طولانی‌مدت، سریعاً به پزشک متخصص مراجعه شود.
البته مدتی است که ابتلا به سرطان معده روندی کاهشی را شروع کرده است و در مقابل، ابتلا به سرطان روده بزرگ رو به افزایش گذاشته است؛ به‌طوری‌که پیش‌بینی می‌شود در حدود ۱۰ سال آینده، تعداد تشخیص موارد سرطان روده بزرگ با افزایشی دو برابری همراه شود.
بعد از سرطان معده، سرطان ریه کشنده‌ترین نوع این بیماری در کشورمان به شمار می‌رود که مهم‌ترین عامل به‌وجودآمدن آن مصرف دخانیات است. تماس داشتن با مواد شیمیایی مضر مانند آزبست نیز احتمال ابتلا به سرطان ریه را افزایش می‌دهد. سرطان کبد و سرطان روده بزرگ نیز در میان کشنده‌ترین انواع کنسر در کشور قرار دارند.
کدام سرطان در ایران و دنیا شایع‌تر است؟
در ایران، سرطان سینه (سرطان پستان)، سرطان پروستات، سرطان معده، سرطان روده بزرگ، سرطان پوست، سرطان مثانه و سرطان تیروئید شایع‌ترین انواع این بیماری به شمار می‌روند. دراین‌میان سرطان پستان، معده و پروستات از لحاظ تعداد ابتلا‌های جدید، پیشتاز هستند و جایگاه اول را بین خود دسه‌به‌دست می‌کنند. در سطح دنیا چهار سرطان روده بزرگ، پروستات، پستان و ریه را می‌توانیم شایع‌ترین انواع این بیماری بدانیم.
